کدام فونت فارسی برای نوشتن کتاب و مقاله بهتر است؟
افراد بسیاری در تلاش بوده‌اند تا فونت‌های استانداردی تهیه کنند. خانواده فونت‌هایی مثل یاس، نیلوفر، میترا، نازنین، زَر، کامپسِت و... در زمان خود، بسیار پیشرو و حلال مشکلات بودند؛ ولی خوشبختانه با پیشرفت‌های اخیر، فونت‌های جایگزین بسیار مناسبی پدید آمده‌اند که باعث ایجاد ظاهری مدرن می‌شوند و خواندن را برای خواننده لذت‌بخش می‌کنند.
ذکر این توضیح لازم است که برای تهیه نوشتجات، دو فاکتور خوانایی (legibility) و خواندنی بودن (readability) اهمیت بسیاری دارند. این دو فاکتور، دو مقوله کاملا جدا از هم هستند و نمی‌توان آن‌ها را با هم یکی گرفت. اگرچه این دو فاکتور بر روی هم اثرگذار هستند، ولی لزوما این‌گونه نیست که این دو فاکتور در حد اعلای خود در یک فونت جمع شوند. خوشبختانه در فونت‌های مدرن که اکثرا هم تجاری هستند، به این دو فاکتور توجه بیشتری شده است. مزیت فونت‌های تجاری به فونت‌های آزاد این است که پشتیبانی می‌شوند و اشکالات آن‌ها در طول زمان برطرف می‌شود. حتی ممکن است که بعضی از آن‌ها بروزرسانی شوند و ظاهر بهتری پیدا کنند. البته، شاید برای یک انتشارات، قابل قبول نباشد که ظاهر فونت مورد استفاده او، مرتبا تغییر کند.
در کنار مزایای گفته شده، اشکالاتی هم وجود دارد. از جمله این‌که طراحان فونت تجاری، اهمیت زیادی به کسانی که در حال تهیه متون جدی هستند نمی‌دهند. دلیل این مساله این است که از زمان تهیه فونت‌های استاندارد و مدرن، زمان زیادی نمی‌گذرد و تولید فونت فارسی هنوز به بلوغ کامل خود نرسیده و کاری بسیار زمان‌بر و به همین میزان گران‌قیمت است. از طرف دیگر، جمعیت تهیه‌کنندگان نوشتجات فنی بسیار کم است و این مسأله باعث می‌شود که تهیه فونتی با همه گزینه‌های لازم برای انتشارات، مقرون به صرفه نباشد. این‌گونه به نظر می‌رسد که اولویت اصلی تولیدکنندگان فونت، ایجاد تنوع در بازار فونت برای پاسخگویی به نیازها و سلائق گرافیست‌ها (به عنوان مشتریان پرتعداد فونت‌های حرفه‌ای) است. بدیهی است که وقتی این تنوع به حالت اشباع رسید، توجه تولیدکنندگان فونت برای پاسخ به نیاز تولیدکنندگان نوشتجات فنی هم بیشتر خواهد شد.
البته اشکالات دیگری هم وجود دارد که مختص فونت‌های تجاری یا فونت‌های آزاد نیست. به عنوان نمونه، نمی‌توان فونت سریفی که با فونت Computer Modern یا Times New Roman کاملا هماهنگ باشد پیدا کرد. بنابراین، در صورتی که متن شما دوزبانه باشد، ناهماهنگی در متن شما چشمگیر خواهد بود. یا مثلا شما نخواهید توانست یک فونت فارسی را پیدا کنید که برای آن حالت ایتالیک (italic) تولید شده باشد. برای بعضی از فونت‌های فارسی حتی همان حالت مایل (slant) هم تولید نشده است؛ در صورتی که محال است که در یک متن جدی (و حتی غیر جدی مثل رمان) به حالت ایتالیک نیازی نباشد.
با ارائه مقدمات مفصل فوق، زمان آن رسیده است که به معرفی برخی خانواده فونت‌هایی بپردازم که قدمت کمتری دارند و لذا برای کسانی که مشغول تهیه نوشتجات هستند، ناآشناتر است.
ماهور
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتامین» عرضه می‌شود. فونت ماهور به نوعی برای متون جدی مناسب است ولی در عین حال ظاهری مدرن دارد. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
پینار
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتامین» عرضه می‌شود و از بین خانواده این فونت، استایل Pinar-DS1 از سایر استایل‌ها، رسمی‌تر است. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
فرهنگ
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. این فونت، ظاهری بسیار جدی، مدرن و حرفه‌ای دارد و برای نوشتن کتاب، مقاله یا پایان‌نامه توصیه می‌شود. مشکل جدی فونت (در زمان حاضر) این است که فونت انگلیسی تعریف شده برای آن، چه به لحاظ ظاهری و چه به لحاظ اندازه با فونت فارسی آن متناسب نیست. بنابراین استفاده‌کننده باید برای نوشتن نوشتجات انگلیسی، از میان انبوه فونت‌های موجود، دست به انتخاب بزند و فونت انگلیسی مورد نظر خود را به نرم‌افزار معرفی نماید. خوشبختانه این کار چه در لاتک و چه در وورد بسیار ساده است. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
دیباج
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. خوانایی این فونت بسیار بالاست و برای استفاده در نوشتجات طولانی (مثل رمان) بسیار مناسب است. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
ایران‌سنس
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. این فونت برای تهیه اسلاید و کتب غیر جدی بسیار مناسب است و خوانایی بالایی دارد. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است؛ ولی می‌توان از فونت « ایران‌سنس دست‌نویس» به جای حالت ایتالیک استفاده نمود که اتفاقا جذابیت بسیار بالایی به متن می‌دهد.
ایران‌سنس دست‌نویس
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. این فونت برای تهیه اسلاید و کتب غیر جدی بسیار مناسب است و خوانایی بالایی دارد. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
دوران
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. به نظر من، این فونت برای متن رسمی مناسب نیست ولی فونت ارقام فارسی آن، با فونت Modern Computer هماهنگ‌تر است و لذا از ارقام فارسی آن می‌توان برای فرمول‌نویسی استفاده کرد. متاسفانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک در نظر گرفته نشده است.
انجمن
این خانواده فونت، تجاری است و در سایت «فونتیران» عرضه می‌شود. با این‌که این فونت، در رده فونت‌های رسمی قرار نمی‌گیرد، ولی خوانایی بسیار بالایی را، حتی در اندازه‌های کوچک، به خواننده هدیه می‌دهد. این فونت برای متونی مثل داستان‌های کودکان، یا کتاب‌های فنی که صرفا قرار است به صورت آنلاین نمایش داده شوند مناسب است. خوشبختانه برای این فونت، ویژگی ایتالیک نیز در نظر گرفته شده است.
گندم
این خانواده فونت، توسط آقای «صابر راستی‌کردار» تهیه شده است. استفاده از این فونت، آزاد است ولی اولا به زیبایی فونت‌هایی مثل ماهور، پینار و فرهنگ نیست؛ در ثانی نسخه پایدار آن، هرگز منتشر نشد و هر چند که تاکنون با آن به مشکلی برخورد نکرده‌ام ولی با این حال، ممکن است در زمان استفاده، مشکلاتی ایجاد شود. در هر صورت، این فونت در دسته فونت‌های با خوانایی بسیار بالا قرار می‌گیرد و از این لحاظ بر خانواده فونت‌هایی مثل نازنین، زَر، لوتوس، یاس، نیلوفر و... برتری محسوسی دارد.
وزیرکد
این خانواده فونت، توسط آقای «صابر راستی‌کردار» تهیه شده است و استفاده از آن مثل فونت گندم فونت، آزاد است. در صورتی که بخواهید کد فارسی را به کتاب اضافه کنید، برای محیط verbatim مناسب خواهد بود؛ چرا که جزء معدود فونت‌های فارسی مونواسپیس است. ناگفته پیداست که این فونت، برای استفاده در ویرایشگر و محیط‌های برنامه‌نویسی نیز بسیار مناسب است.
ساحل
این خانواده فونت، توسط آقای «صابر راستی‌کردار» تهیه شده است و استفاده از آن مثل فونت گندم فونت، آزاد است. این فونت، بدون شک، گزینه بسیار بهتری نسبت به فونت قدیمی و معروف تیتر است.
پانوشت:
۱- برای فونت‌هایی که از حالت ایتالیک (یا ضخیم) پشتیبانی نمی‌کنند می‌توانید از راه حلی که در لینک زیر ارائه شده است، استفاده نمایید.
آیا روشی وجود دارد که فونت‌هایی را که قابلیت ایرانیک/ایتالیک ندارند، به صورت ایرانیک/ایتالیک نشان داد؟
۲- در صفحه گیت‌هاب آقای «صابر راستی‌کردار» می‌توانید به فونت‌های آزاد رایگان دیگری نیز دسترسی پیدا کنید.
